Trật khớp vai là loại chấn thương chiếm tỷ lệ lớn nhất trong tất cả các loại trật khớp. Vậy trật khớp vai là gì? Cách xử lý khi bị trật khớp như thế nào?
1. Đại cương trật khớp vai
Trật khớp vai là sự di lệch hoàn toàn hay không hoàn toàn mặt khớp giữa chỏm xương cánh tay và ổ chảo của xương bả vai.
Trật khớp vai chiếm 50%- 60% trong các loại trật khớp. Trật khớp vai ra trước là chủ yếu (95%); trật khớp vai ra sau chiếm tỷ lệ thấp hơn (5%).
Khớp vai thường dễ trật do biên độ vận động của khớp lớn nhưng cấu tạo giải phẫu ổ chảo nông với phần sụn khớp tiếp xúc một phần nhỏ chỏm xương cánh tay. Vai có một điểm yếu “Achilles” ở phía trước dưới của bao khớp. Đây là vị trí có nguy cơ bị trật cao nhất nên gần 99% trật khớp ra trước xảy ra ở điểm này
2. Nguyên nhân – Cơ chế gây trật khớp vai
Cơ chế trực tiếp gây trật khớp vai
Chấn thương trực tiếp vào vai từ phía sau như tai nạn xe gắn máy, ô tô cán đè sau vai hoặc bị đánh mạnh từ sau vai làm chỏm xương cánh tay trật ra khỏi ổ chảo
Cơ chế gián tiếp gây trật khớp vai
Ngã chống bàn tay hoặc chống khuỷu xuống nền cứng trong tư thế tay dạng đưa ra sau và xoay ngoài gây trật khớp ra trước.
Ngã chống bàn tay xuống đất trong tư thế tay khép, đưa ra trước gây thể trật khớp vai thể ra sau.
Trong thể thao hoặc trong lao động do ngã đập bàn tay hoặc khuỷu tay xuống sân trong tư thế dạng trước – trên làm trật chỏm xương cánh tay xuống dưới.
3. Phân loại trật khớp vai
Dựa vào vị trí của chỏm xương cánh tay so với ổ chảo người ta chia trật khớp vai ra 3 kiểu: Trật ra trước, Trật ra sau và Trật xuống dưới.
Trong đó kiểu trật ra trước chiếm 95% trường hợp. Đây là kiểu trật hay liên quan đến thương tổn kết hợp như tổn thương thần kinh, rách sụn viền, gãy ổ chảo, sụn viền, đôi khi gãy chỏm xương cánh tay. Trong trật khớp vai ra trước, tùy theo mức độ di lệch của chỏm xương cánh tay mà người ta phân biệt 4 thể:
– Trật khớp dưới mỏm quạ, đây là kiểu hay gặp nhất chiếm khoảng 90% các trường hợp.
– Trật khớp ngoài mỏm quạ hay trật khớp trên ổ chảo chiếm khoảng 7% các trường hợp.
– Trật khớp dưới xương đòn.
– Trật khớp trong ngực.
Trong kiểu trật ra sau chiếm gần 5%; thường có các tổn thương đi cùng như là gãy cổ phẫu thuật, mấu động xương cánh tay, tổn thương Hill-Sachs…vv
Kiểu trật xuống dưới rất ít gặp thường có các tổn thương kèm theo như tổn thương thần kinh, chóp xoay, rách bao khớp; kiểu trật này gây nguy cơ cao nhất tổn thương bó mạch thần kinh mũ.
4. Triệu chứng trật khớp vai
4.1 Triệu chứng lâm sàng
Dấu hiệu cơ năng:
Bệnh nhân đau đột ngột vùng vai bị tổn thương sau khi ngã, sưng nề vùng vai.
Dấu hiệu thực thể:
Thể điển hình
Kiểu trật ra trước chiếm 95%
Nhìn hướng trước sau thấy dấu hiệu gù vai, vì cơ den-ta sụp đổ, mỏm vai tụt xuống như vuông góc. Chỏm xương cánh tay không đỡ cơ delta nữa, mỏm cùng vai đưa lên. Bờ ngoài phần trên cánh tay không thẳng mềm mại mà bị gẫy thành góc mở ra ngoài do cánh tay dạng. Cánh tay dạng khoảng 30°- 40° và xoay ra ngoài. Tay trật ngắn hơn bên lành.
Nhìn phía nghiêng thấy rãnh delta ngực không rõ; chỏm xương cánh tay gồ lên ở phía trước làm cho vai có cảm giác dày hơn.
Có thể sờ được hõm khớp rỗng; sờ thấy chỏm xương cánh tay di lệch ra trước lồi lên phía rãnh delta ngực khác hẳn so với bên lành
Mất vận động cơ năng hoàn toàn khớp vai.
Dấu hiệu Berger: Cánh tay dạng chừng 30°, khuỷu không thể khép vào thân mình được. Khi thử ấn khủy khép vào thân mình rồi thả ra, sẽ thấy dấu kháng cự đàn hồi (dấu hiệu lò xo).
Thể không điển hình
Kiểu trật ra sau và kiểu trật xuống dưới chiếm 5%
4.2 Triệu chứng X-quang
Hình ảnh X-quang có thể xác định chính xác kiểu trật và một số tổn thương kèm theo như gãy mấu động lớn, gãy cổ xương cánh tay…vv
5. Xử lý trật khớp vai
5.1 Nắn chỉnh trật khớp vai
Nguyên tắc nắn chỉnh:
Cần phải nắn sớm và nên gây mê cho mềm cơ để dễ nắn, tránh những thương tổn sụn khớp do chỏm sụn mềm bị đè lên phần xương cứng ở cổ xương vai kéo dài gây biến dạng chỏm (biến dạng Hill-Sachs).
Cần chống co cơ và nắn nhẹ nhàng không nên dùng sức thô bạo để cố nắn cho được dễ gây ra những thương tổn kèm theo.
Các phương pháp nắn chỉnh:
Nắn bằng lực kéo (phương pháp Hypocrates, Stimson, Traction Countertraction…)
Nắn bằng nâng tay lên cao (phương pháp xoay ngoài của Kocher).
Phương pháp Hippocrates (còn gọi là phương pháp gót chân)
Cho bệnh nhân nằm ngửa dưới đất. Người nắn nắm lấy tay bệnh nhân, để hơi dạng ra và kéo dọc trục.
Cho gót chân vào nách bệnh nhân đạp mạnh chống lại lực kéo ở tay.
Kéo khoảng 5 phút bỏ gót chân ra và đưa cánh tay bệnh nhân vào trong. Nếu nghe thấy tiếng cục là chỏm đã vào ổ khớp.
Đây là phương pháp đơn giản và ra đời sớm nhất
Phương pháp Stimson
Không cần người phụ tá và không cần vô cảm.
Bệnh nhân nằm úp với kéo tay bằng vật nặng khoảng 3- 7 kg đặt bên ngoài thành giường.
Việc nắn chỉnh thường mất 30 phút.
Phương pháp Traction Countertraction
Bệnh nhân dạng cánh tay 45°, cố định dưới nách bênh nhân bằng dây vải. Một người phụ kéo cổ tay hoặc khuỷu trong khi người phụ khác kéo ngược lại với dây vải từ hướng đối diện.
Phương pháp Kocher
Cho bệnh nhân ngồi gấp khuỷu 90°. Người nắn ép khuỷu bên tay trật vào lồng ngực, rồi đưa cánh tay duỗi ra sau càng nhiều càng tốt. Xong quay cẳng tay ra ngoài cho đến mặt phẳng đứng ngang lúc này chỏm trật sẽ vào. Nếu chưa vào thì đưa cánh tay gấp ra trước, khuỷu sẽ dần dần đưa ra trước, cuối cùng xoay cánh tay vào trong.
Bất động sau khi nắn chỉnh:
Băng bột kiểu Desault (hình 15) cánh tay dạng 20°, cẳng tay đặt chéo trước ngực; như vậy cánh tay xoay vào trong làm cho bao khớp ở phía trước bị rách được chùng lại và dễ liền. Thời gian giữ bột 3 – 4 tuần.
Ngày nay có thể đeo áo cố định Desault để thay thế băng bột
5.2 Phẫu thuật trật khớp vai
Phẫu thuật được chỉ định cho các trường hợp:
– Trật khớp có biến chứng mạch máu thần kinh.
– Trật khớp kèm gãy xương cánh tay, ổ chảo.
– Nắn trật thất bại.
6. Biến chứng trật khớp vai
Tổn thương thần kinh
Tổn thương thần kinh gặp khoảng 15% số trường hợp trật khớp vai, nhất là liệt dây thần kinh mũ.
Biểu hiện bằng mất cảm giác mặt ngoài 1/3 trên cánh tay (vùng cơ den-ta) hay còn gọi là dấu hiệu Regiment Badge (phù hiệu quân đoàn); sau khi nắn xong, bệnh nhân không dạng được cánh tay.
Có trường hợp liệt hẳn đám rối thần kinh cánh tay.
Liệt thần kinh thường phục hồi sau 1 – 8 tuần.
Tổn thương mạch máu
Có khoảng 1% trường hợp động mạch nách bị tắc do tổn thương lớp áo giữa và lớp áo trong. Có khi bị rách thành bên do đứt gốc một nhánh bên hoặc có khi chỉ bị co thắt.
Sau khi nắn trật khớp cần kiểm tra bằng cách bắt mạch. Cần thiết thì chụp động mạch để xử trí tùy theo tổn thương.
Gãy xương kèm theo
Gãy rời mấu động to gặp khoảng 30% số trường hợp. Thường sau khi nắn trật khớp thì mảnh gãy sẽ về lại vị trí giải phẫu tốt.
Vỡ bờ ổ chảo.
Biến dạng chỏm xương cánh tay kiểu dạng Hill- Sachs.
Gẫy cổ xương cánh tay: có thể gẫy cổ phẫu thuật.
Tổn thương đai xoay vai
Chiếm đến 55% bệnh nhân bị trật khớp vai ra trước và tăng đến 80% các bệnh nhân trên 60 tuổi. Tổn thương đai xoay vai gây đau vai kéo dài, dạng và xoay ngoài vai yếu.
Quý bệnh nhân có nhu cầu tư vấn sức khỏe trực tuyến, xin hãy liên hệ với Bác sĩ Luân. Số điện thoại/Zalo 0395621593 hoặc Fanpage Bác sĩ Luân – Bệnh viện Yên Lạc để được hỗ trợ.
Bác sĩ Nguyễn Văn Luân