Vàng da là hiện tượng rất hay gặp ở trẻ sơ sinh. Vậy vàng da ở trẻ sơ sinh là gì? Thế nào là vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý? Cách điều trị như thế nào?
1. Vàng da sơ sinh là gì?
Vàng da là một sự đổi màu vàng ở da hoặc lòng trắng mắt, hay cả hai, thường thấy ở trẻ sơ sinh. Sự đổi màu này do sự tích tụ của một chất có màu màu vàng gọi là bilirubin.
Vàng da sơ sinh được chia thành 2 loại vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da sơ sinh bệnh lý. Vàng da sinh lý xảy ra do hồng cầu bị vỡ giải phóng bilirubin trong khi chức năng chuyển hóa bilirubin của gan chưa hoàn thiện. Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có thể gây biến chứng vàng da nhân não khiến trẻ tử vong hoặc để lại di chứng chậm phát triển về sau.
Các bà mẹ nên nhận biết được một số dấu hiệu để phát hiện vàng da. Đồng thời phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý.
2. Các biểu hiện của vàng da sơ sinh
Ban đầu da trở nên vàng cùng với đó vùng trắng của mắt (củng mạc mắt) cũng vàng theo. Những thay đổi này có thể khó nhận ra ở trẻ em có màu da tối hoặc nếu trẻ không thể mở mí mắt.
Vàng có thể nhìn rõ ở khuôn mặt. Sau đó có thể tiến triển xuống ngực, bụng, cánh tay, và cuối cùng là chân.
Có thể kiểm tra bằng cách ấn một ngón tay lên trán hoặc mũi bé. Nếu da bị vàng da, nó sẽ xuất hiện màu vàng khi bạn bỏ tay lên giải phóng áp lực từ da.
Có thể theo dõi được ở một số trẻ sơ sinh bằng cách nhấn vào các điểm nổi bật của ngực, hông, và đầu gối để kiểm tra xem bệnh vàng da đang tiến triển.
Nên được kiểm tra trước khi con bạn rời bệnh viện. Nếu con bạn trở về nhà sớm hơn 72 giờ sau khi sinh, bạn sẽ cần theo dõi màu da của bé ở nhà mỗi ngày. Ngoài ra, trẻ sơ sinh của bạn nên đi khám bác sĩ trong vòng một đến ba ngày sau khi về nhà.
3. Vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh
Nguyên nhân
Nguyên nhân gây hiện tượng vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh là do sự tích tụ của Bilirubin. Đây là một chất có màu vàng được sinh ra khi tế bào hồng cầu bị vỡ giải phóng ra. Hiện tượng này xảy ra phổ biến ở trẻ sơ sinh vì các bé có lượng tế bào hồng cầu cao. Các tế bào này thường xuyên bị phá vỡ và được thay mới. Trong khi đó, gan của trẻ lại chưa đủ trưởng thành để lọc bỏ hết Bilirubin khỏi máu vì vậy gây nên vàng da. Khi trẻ được khoảng 2 tuần tuổi, gan đã phát triển đầy đủ hơn và đủ sức xử lý Bilirubin nên bệnh vàng da sẽ tự khỏi mà không gây ra bất kỳ nguy hiểm nào.
Đặc điểm của vàng da sinh lý
Xuất hiện sau 24 giờ tuổi.
Hết trong vòng 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ non tháng.
Mức độ vàng da nhẹ (chỉ vàng da vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn).
Vàng da đơn thuần, không kết hợp các triệu chứng bất thường khác. Ví dụ như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, lừ đừ
Trẻ bú tốt, khỏe mạnh
Nồng độ Bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng và không quá 14mg% ở trẻ thiếu tháng.
Tốc độ tăng Bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ.
4. Vàng da bệnh lý hoặc vàng da nặng
Nguyên nhân
Một số nguyên nhân gây vàng da sơ sinh bệnh lý như: bất đồng nhóm máu mẹ con (ABO, Rh), bệnh lý tan máu ( thiếu men G6PD, hồng cầu hình liềm, nhiễm trùng), xuất huyết dưới da, chậm đi phân su, nhiễm virus bào thai, bệnh lý gan mật bẩm sinh (teo đường mật, giãn đường mật)…vv
Đặc điểm của vàng da bệnh lý, vàng da nặng
Xuất hiện sớm trước 24 giờ tuổi
Không hết vàng sau 1 tuần với trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ thiếu tháng
Mức độ vàng toàn thân ( vàng cả lòng bàn tay, đầu gối, lòng bàn chân và cả kết mạc mắt )
Vàng da kết hợp với các triệu chứng bất thường khác như bỏ bú, khó đánh thức, bứt rứt hoặc kích thích, gồng cứng người.
5. Biến chứng nguy hiểm khi trẻ bị vàng da bệnh lý hoặc vàng da nặng
Bố mẹ không nên coi thường hiện tượng trẻ sơ sinh bị vàng da. Hiện tượng này có thể dẫn đến biến chứng rất nguy hiểm vàng da nhân não.
Vàng da nhân não là một biến chứng xảy ra khi lượng Bilirubin vượt quá giới hạn cho phép khiến gan không lọc thải kịp. Do đó, Bilirubin dễ bị thấm vào nhân não ở trẻ sơ sinh. Biến chứng này gây tổn thương não bộ và không thể phục hồi được. Đây là tình trạng vô cùng độc hại đối với tế bào não.
Các mẹ có thể nhận biết tình trạng này ở trẻ bị vàng da thông qua các biểu hiện như: trẻ ngủ li bì, bỏ bú, sốt cao…vv. Trẻ có thể tử vong do vàng da nhân não. Nếu sống sót cũng để lại di chứng hết sức nặng nề về phát triển trí tuệ sau này. Chỉ số IQ của trẻ bị vàng da nhân não còn thấp hơn cả trẻ bị bệnh Down
Việc xác định sớm trẻ bị vàng da bệnh lý để điều trị trước 7 ngày sau sinh là rất quan trọng. Điều này nhằm ngăn ngừa nguy cơ tổn thương não.
6. Các phương pháp điều trị vàng da sơ sinh
Chiếu đèn
Chiếu đèn là phương pháp được sử dụng rộng rãi, an toàn và hiệu quả nhất để làm giảm nồng độ bilirubin gián tiếp trong máu. Biện pháp phòng ngừa hữu hiệu vàng da nhân ở trẻ sơ sinh.
Liệu pháp ánh sáng
Ánh sáng làm biến đổi bilirubin gián tiếp (không hòa tan trong nước) thành dạng đồng phân (tan trong nước). Sau đó dạng chất này sẽ được bài tiết qua đường niệu hoặc đường mật xuống phân.
Ánh sáng mặt trời có thể giúp trẻ bị vàng da nhẹ mau hết hơn. Tuy nhiên không thể điều trị kịp các trường hợp vàng da sơ sinh nặng.
Đối với các trẻ mới chớm vàng da thì có thể tắm nắng ấm mỗi sáng. Nhưng nếu trẻ đã vàng da nhiều thì phải sớm đưa trẻ đi khám ở bác sĩ chuyên khoa để được điều trị ngay.
Thay máu
Trường hợp bilirubin gián tiếp tăng quá cao có nguy cơ gây tổn thương não thì cần thay máu càng sớm càng tốt, tránh tổn thương não thật sự xảy ra.
Bản chất của biện pháp này là lấy bỏ máu cũ chứa nhiều bilirubin ra ngoài. Đồng thời thay bằng một lượng máu mới có mức bilirubin bình thường.
7. Theo dõi chăm sóc trẻ sơ sinh vàng da tại nhà
Bú mẹ nhiều lần hơn
Không nằm buồng tối liên tục
Quan sát màu da trẻ dưới ánh sáng mặt trời ít nhất mỗi ngày
Theo dõi tiến triển màu của da và các dấu hệu bệnh nặng
Mang trẻ đến khám ngay khi thấy trẻ có dấu hiệu vàng da bệnh lý, vàng da nặng.
Quý bệnh nhân có nhu cầu tư vấn sức khỏe trực tuyến, xin hãy liên hệ với Bác sĩ Luân. Số điện thoại/Zalo 0395621593 hoặc Fanpage Bác sĩ Luân – Bệnh viện Yên Lạc để được hỗ trợ.
Bác sĩ Nguyễn Văn Luân