Đại dịch Covid-19 là một trong những dịch bệnh nguy hiểm nhất đầu thế kỷ XXI mà con người đối mặt. Vậy dịch Covid-19 là gì? Tất cả những câu hỏi xung quanh về việc phòng chống Covid-19 sẽ được Bác sĩ Luân giải đáp ngay sau đây
1. Dịch Covid-19 là dịch bệnh gì?
Covid-19 là bệnh do virus Corona gây ra và xuất hiện lần đầu năm 2019. Tại Việt Nam tên bệnh thường bao gồm triệu chứng chính và tác nhân gây bệnh, do vậy bệnh này được gọi chi tiết hơn là “viêm đường hô hấp cấp do virus Corona mới” hoặc “viêm phổi cấp do virus Corona mới” do tổn thương viêm chủ yếu ở phổi. Covid-19 là bệnh truyền nhiễm đã lây lan ra nhiều người và trở thành dịch Covid-19. Dịch bệnh này xuất hiện đầu tiên ở thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc, trong đó nhiều người cùng bị viêm đường hô hấp cấp. Tác nhân gây bệnh sau đó được xác định là một chủng mới của virus Corona. Chủng virus mới này được tìm ra năm 2019 nên được ký hiệu là 2019-nCoV (viết tắt của cụm từ “2019 Novel Coronavirus”). Vì thế, ban đầu dịch bệnh này có tên là “Dịch viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của virus Corona 2019-nCoV”. Tên dịch bệnh vừa mô tả biểu hiện bệnh và tác nhân gây bệnh nên thường rất dài.
Vấn đề gọi tên dài dòng, phức tạp và khó phát âm (nhất là cụm từ “2019-nCoV”) không chỉ xảy ra trong tiếng Việt mà ngay cả trong các ngôn ngữ quốc tế khác nên Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) muốn nhân cơ hội này tìm một định dạng đặt tên bệnh mới có cân nhắc nhiều khía cạnh, trong đó có cả vấn đề dễ phát âm, đầy đủ thông tin, bỏ qua các yếu tố địa danh để tránh nguy cơ phát sinh sự kỳ thị. Tại thời điểm đó (ngày 11/ 02/ 2020), tên chủng virus Corona mới này đã được Hội đồng danh pháp virus quốc tế ( International Committee on Taxonomy of Viruses – ICTV) căn cứ vào đặc điểm bộ gen của virus này có liên quan với bộ gen của virus Corona gây bệnh SARS năm 2003 đã đặt tên chủng virus này là SARS-CoV-2; tuy nhiên WHO cũng không muốn đặt tên bệnh theo tên virus gây bệnh vì điều này có nguy cơ gây hoang mang cho cộng đồng như dịch bệnh SARS. Cùng ngày hôm đó, sau khi thống nhất các chuyên gia toàn cầu, WHO đã chính thức gọi tên bệnh này là Covid-19 (viết tắt của cụm từ “Coronavirrus disease 2019”) với ý nghĩa là bệnh do virus Corona gây ra và xuất hiện lần đầu năm 2019. Phương thức đặt tên mới này cũng được WHO xác định làm định dạng chuẩn để đặt tên những bệnh mới khác có thể xuất hiện trong tương lai.
2. Dịch Covid-19 nguy hiểm như thế nào?
Dịch Covid-19 là dịch bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm. Theo Điều 3 Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2007, các bệnh truyền nhiễm được phân chia làm 3 nhóm:
- Nhóm A: Là những bệnh truyền nhiễm đặc biệt nguy hiểm, lây truyền nhanh; phát tán rộng; tỷ lệ tử vong cao hoặc chưa rõ tác nhân gây bệnh.
- Nhóm B: Là các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có khả năng lây truyền nhanh và có thể gây tử vong.
- Nhóm C: Là các bệnh ít nguy hiểm, khả năng lây truyền không nhanh và ít gây tử vong.
Trên cơ sở đó, dịch Covid-19 được Bộ Y tế xếp vào nhóm A – nhóm đặc biệt nguy hiểm vì bệnh có khả năng lây lan nhanh trong cộng đồng, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và cũng chưa có vắc xin phòng bệnh, tỷ lệ tử vong ban đầu được dự báo tới 5% – trên thực tế tại thời điểm này (23/02/2020) đang ở mức khoảng 2%.
3. Dịch Covid-19 xuất hiện như thế nào?
Bệnh Covid-19 xuất hiện đầu tiên ở người bị nhiễm virus Corona từ động vật. Từ người bệnh đầu tiên virus phát tán và lây lan từ người này sang người khác theo cấp số nhân (ước tính từ 1 người lây cho 3-4 người), trở thành dịch tại địa phương ban đầu. Từ địa phương này dịch lan ra các nhiều nơi trên thế giới và trở thành dịch bệnh mang tính toàn cầu. Do những người đầu tiên bị bệnh đều có liên quan đến một địa điểm mua bán động vật hoang dã ở Vũ Hán, Hồ Bắc, Trung Quốc và tác nhân gây bệnh được tìm thấy ở người bệnh là virus Corona – loại virus phổ biến gây bệnh ở động vật; mặt khác chủng virus này hoàn toàn mới nên được cho là virus Corona vốn lưu hành ở động vật đã biến đổi (tiến hóa) thành virus gây bệnh cho người (tương tự virus Corona gây bệnh SARS lây từ cầy hương sang người, virus Corona gây bệnh viêm đường hô hấp Trung Đông lây từ lạc đà sang người). Tiếp đó người hoặc những người đầu tiên nhiễm virus từ động vật lại trở thành nguồn phát tán và lây nhiễm virus sang người khác, làm cho bệnh trở thành dịch bệnh lây truyền từ người sang người. Một bệnh nếu chỉ lây từ động vật sang người rồi dừng lại ở người bị nhiễm bệnh từ động vật, không tiếp tục lây từ người sang người (như cúm gia cầm) thì việc kiểm soát còn tương đối thuận lợi (cách ly, thậm chí tiêu hủy toàn bộ nguồn phát tán mầm bệnh là động vật). Khi bệnh từ động vật lây sang người rồi lại tiếp tục lây từ người sang người thì việc kiểm soát sẽ trở nên vô cùng khó khăn như SARS, MERS và Covid-19 hiện nay.
4. Người bị nhiễm virus gây bệnh Covid-19 có biểu hiện gì?
Không có biểu hiện gì đặc trưng, thậm trí không có biểu hiện gì cho đến khi xuất hiện các triệu chứng đầu tiên của bệnh viêm đường hô hấp cấp. Đây là giai đoạn ủ bệnh. Điều đặc biệt nguy hiểm là người nhiễm virus gây bệnh Covid-19 trong giai đoạn ủ bệnh vẫn có khả năng làm lây bệnh cho người khác do vẫn phát tán virus ra xung quanh. Trong một số trường hợp người nhiễm virus gây bệnh Covid-19 không phát triển thành bệnh. Trong thời gian người này mang virus trong người nhưng không có triệu chứng của bệnh (được gọi là người lành mang virus) vẫn phát tán virus ra xung quanh, do vậy vẫn có khả năng truyền virus gây bệnh sang người khác. Những người đã nhiễm virus nhưng còn đang trong giai đoạn ủ bệnh hoặc là người lành mang virus chắc chắn đã tiếp xúc với nguồn bệnh. Vì vậy khai thác tiền sử đi lại, tiếp xúc có ý nghĩa rất quan trọng để tìm yếu tố nguy cơ nhiễm mầm bệnh.
5. Khi phát bệnh, người bị bệnh Covid-19 có biểu hiện gì?
Khi phát bệnh, các triệu chứng lâm sàng ban đầu hay gặp là sốt, ho khan, mệt mỏi, đau cơ. Một số trường hợp có thể có đau họng, ngạt mũi, chảy nước mũi, đau đầu, ho có đờm, nôn và tiêu chảy. Những trường hợp nặng xuất hiện viêm phổi; khó thở do viêm phổi nặng, hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS); suy chức năng các cơ quan.
6. Nhiễm virus gây bệnh Covid-19 bao lâu thì phát bệnh?
Thông thường từ 02 đến 14 ngày sau khi tiếp xúc với nguồn bệnh và tùy thuộc vào từng người bệnh. Gần đây đã có thông tin thời gian ủ bệnh ở một số bệnh nhân có thể dài hơn đến 3 tuần.
7. Bị bệnh Covid-19 nếu không được điều trị có thể dẫn đến những hậu quả gì?
Người bị bệnh Covid-19 có thể tiến triển ở nhiều mức độ khác nhau, nhẹ thì có thể tự khỏi, nặng có thể diễn biến đến viêm phổi nặng, suy hô hấp cấp tiến triển, suy chức năng các cơ quan dẫn tới tử vong. Theo số liệu đã công bố hiện nay, tỷ lệ tử vong khoảng trên 2%. Bệnh diễn biến nặng thường xuất hiện ở những người có bệnh mãn tính, suy giảm miễn dịch.
8. Có phải cứ ho, sốt là bị bệnh do Covid-19 hay không?
Không phải cứ có ho, sốt là bị bệnh do Covid-19. Ho, sốt là biểu hiện của nhiều bệnh lý cấp và mãn tính khác nhau liên quan đến đường hô hấp. Bệnh do Covid-19 là một bệnh viêm đường hô hấp cấp. Có nhiều nguyên nhân có thể gây viêm đường hô hấp cấp tính như các loại vi khuẩn gây bệnh; các loại virus như virus cúm mùa, virus á cúm, virus hô hấp hợp bào…
9. Để khẳng định chắc chắn bị bệnh do Covid-19 thì cần làm những xét nghiệm gì?
Hiện nay, kỹ thuật xác định Covid-19 gồm kỹ thuật giải trình tự gen thế hệ mới (NGS) và kỹ thuật Real time RT-PCR với bệnh phẩm là dịch đường hô hấp, đờm, dịch nội khí quản được thu thập và bảo quản trong môi trường phù hợp. Theo quy định hiện nay của Bộ Y tế, xét nghiệm khẳng định chắc chắn bị bệnh do Covid-19 được tiến hành tại các cơ sở y tế được Bộ Y tế cho phép thực hiện và công bố kết quả xét nghiệm.
10. Hiện nay đã có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh Covid-19 chưa?
Hiện nay, Tổ chức Y tế Thế giới và các tổ chức y tế khác chưa có khuyến cáo thuốc điều trị đặc hiệu nào cho viêm phổi do Covid19. Một số thuốc kháng virus đang được nghiên cứu về hiệu quả điều trị và tính an toàn cho bệnh nhân Covid-19.
11. Các biện pháp chính để điều trị bệnh Covid-19 là gì?
Hiện nay, do chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nên việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ nâng đỡ thể trạng, sức đề kháng và điều trị triệu chứng.
12. Tác nhân gây bệnh Covid-19 là gì?
Tác nhân gây bệnh Covid-19 là một chủng virus Corona mới có tên SARS-CoV-2. Khi mới được phát hiện, chủng virus gây bệnh Covid-19 khác hẳn với các chủng virus Corona đã biết trước đó nên đã được đặt tên là “virus Corona mới” (Novel Coronavirus – viết tắt là nCoV). Trong danh pháp khoa học, tên chủng virus mới còn có thêm thông tin về năm phát hiện, do vậy tên đầy đủ của chủng virus Corona mới này là “2019 Novel Coronavirus” viết tắt hay ký hiệu là “2019-nCoV”. Ngày 11/02/2020 Hội đồng danh pháp virus quốc tế (International Committee on Taxonomy of Viruses – ICTV), căn cứ vào đặc điểm bộ gen của virus này có liên quan với bộ gen của virus Corona gây bệnh SARS năm 2003, đã chính thức đặt tên chủng virus này là SARS-CoV-2. WHO cũng chính thức sử dụng tên SARS-CoV-2 do ICTV đặt để gọi tên virus gây bệnh Covid-19 thay cho “2019-nCoV” hoặc “nCoV”. Trên quan điểm muốn tránh cho cộng đồng khỏi hiểu nhầm hoặc quá lo sợ dịch bệnh Covid-19 như dịch SARS nên WHO đã quyết định không gọi tên bệnh theo tên virus SARS-CoV-2 và khi thông tin với cộng đồng, tác nhân gây bệnh Covid-19 được WHO đề cập là “virus gây bệnh Covid-19” hoặc ngắn gọn hơn là “virus gây bệnh Covid-19”. Tài liệu này chủ yếu nói về bệnh và phương thức lây truyền nên lựa chọn phương thức tiếp cận linh hoạt của WHO dùng thuật ngữ “virus gây bệnh Covid-19” để chỉ tác nhân gây bệnh Covid19 – tức virus SARS-CoV-2.
13. Virus gây bệnh Covid-19 có nguồn gốc từ đâu?
Virus Corona gây bệnh Covid-19 (SARS-CoV-2 ) có nguồn gốc từ động vật lây sang người. Corona là một họ virus lớn thường thấy lưu hành và gây bệnh ở động vật. Sau khi dịch viêm đường hô hấp cấp nặng (SARS) xuất hiện ở người vào năm 2002 – 2003, các nhà khoa học xác định được virus Corona gây bệnh SARS (ký hiệu là SARS-CoV) có nguồn gốc từ cầy hương lây sang người. Đến dịch viêm đường hô hấp Trung Đông (MERS) xuất hiện ở người vào năm 2012, các nhà khoa học lại xác định được virus Corona gây bệnh MERS (ký hiệu là MERS-CoV) cũng có nguồn gốc từ động vật (lạc đà). Lần này, khi phân lập được chủng virus mới ở các bệnh nhân đầu tiên bị bệnh ở Vũ Hán cũng thuộc họ Corona và yếu tố khởi phát bệnh có liên quan đến động vật hoang dã nên có thể khẳng định loại virus mới này (virus gây bệnh Covid-19) cũng có nguồn gốc từ động vật rồi lây sang và gây bệnh cho người.
Như vậy, đã có ba bệnh dịch đặc biệt nguy hiểm do virus Corona có nguồn gốc từ động vật lây sang người là SARS, MERS và Covid-19. Có thể thấy, thế giới tự nhiên đã nhiều lần nhắc nhở con người về việc săn bắt, mua bán, giết thịt động vật hoang dã sẽ có nguy cơ nhiễm bệnh mới thuộc loại đặc biệt nguy hiểm rất cao do quá trình này con người tiếp xúc trực tiếp với các chất bài tiết và thịt sống của động vật hoang dã.
14. Bệnh Covid-19 lây truyền bằng cách nào?
Covid-19 là bệnh của đường hô hấp, có tác nhân gây bệnh phát tán từ dịch tiết đường hô hấp vào không khí rồi lây lan ra xung quanh. Virus gây bệnh Covid-19 lây truyền từ người sang người qua ba đường chính: Giọt bắn, aerosol và tiếp xúc bề mặt có virus. Người (hoặc những người) đầu tiên nhiễm virus từ động vật truyền sang có tiếp xúc với nguồn chứa virus do động vật phát tán (chất thải, dịch tiết, thịt sống…). Từ những nguồn này virus gây bệnh Covid-19 đã nhiễm vào các tế bào ở đường hô hấp của người nhiễm mầm bệnh. Tại đây, virus nhân lên gây bệnh cho đường hô hấp, đồng thời phát tán ra ngoài qua đường hô hấp trên của người bệnh để rồi lây truyền từ người này sang người khác. Từ trong đường hô hấp của người nhiễm mầm bệnh (có thể có triệu chứng bị bệnh hoặc không), virus gây bệnh Covid-19 được phát tán ra bên ngoài khi người mang mầm bệnh ho, hắt hơi (mà không đeo khẩu trang) làm bắn ra các giọt chất lỏng kích thước từ 5 micromet trở lên gọi là giọt bắn làm người xung quanh hít phải các giọt bắn chứa virus và nhiễm bệnh; khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc được chăm sóc y tế bằng các thủ thuật hút đờm dãi hoặc khí dung, virus từ đường hô hấp được phát tán ra trong các giọt có kích thước dưới 5 micromet vào không khí làm người xung quanh hít phải không khí chứa virus và nhiễm bệnh; virus từ các giọt bắn hoặc không khí bám vào các bề mặt (khẩu trang, quần áo, đồ dùng xung quanh…), sau đó người khác chạm vào bề mặt này và nhiễm virus gây bệnh.
Từ ba đường lây chính này, các biện pháp dự phòng được khuyến cáo là đeo khẩu trang và rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát trùng.
– Đối với người bệnh có triệu chứng hoặc người mang mầm bệnh không triệu chứng (mới bị nhiễm còn đang ở giai đoạn ủ bệnh hoặc người mang mầm bệnh không triệu chứng thực thụ), đeo khẩu trang là cách hiệu quả để ngăn phát tán giọt bắn ra môi trường xung quanh khi ho hoặc hắt hơi. Những người này cần đeo khẩu trang và cách ly là thể hiện trách nhiệm với cộng đồng, giúp hạn chế nguồn tác nhân gây bệnh truyền nhiễm ra cộng đồng.
– Người chưa nhiễm virus đeo khẩu trang y tế thông thường đúng cách đã có thể ngăn ngừa một cách hiệu quả đường lây nhiễm do giọt bắn.
– Lây qua đường không khí thường chỉ gặp trong tình huống chăm sóc y tế có tiến hành các thao tác khí dung hoặc hút đờm rãi, do vậy chỉ nhân viên y tế hoặc người nhà chăm sóc người bệnh mới cần các loại khẩu trang y tế chuyên dụng như N95.
– Rửa tay thường xuyên, nhất là sau khi tiếp xúc với các bề mặt có nguy cơ cao (che miệng khi ho, hắt hơi; chạm tay vào khẩu trang đã sử dụng, ống tay áo che mũi/miệng khi ho, hắt hơi; tay nắm cửa, nút bấm thang máy, điện thoại di động…), đồng thời tập thói quen không cho tay bẩn vào miệng, mũi, mắt là cách hiệu quả nhất để ngăn cản đường lây qua tiếp xúc bề mặt có virus.
15. Virus gây bệnh Covid-19 có ở đâu trong môi trường xung quanh chúng ta?
Tại vị trí ô nhiễm virus, virus có thể có ở trong không khí và trên bề mặt mọi đồ vật xung quanh nguồn phát tán virus. Virus gây bệnh Covid-19 là virus có cả ở người và động vật bị bệnh cũng như người và động vật mang virus không có biểu hiện bệnh. Từ người và động vật mang virus, virus được phát tán ra môi trường xung quanh chủ yếu dưới dạng giọt bắn từ dịch tiết đường hô hấp khi ho, hắt hơi, xì mũi hay khạc nhổ. Các giọt bắn này gây ô nhiễm không khí trong phạm vi bán kính 2m từ nguồn phát tán. Từ không khí, các giọt bắn rơi lên bề mặt các đồ vật như quần áo, bàn ghế, điện thoại, bàn phím máy tính, nút bấm thang máy… gây ô nhiễm trực tiếp các bề mặt này. Nếu ai đó chạm vào bề mặt ô nhiễm trên rồi lại chạm tiếp vào các vật khác như tay nắm cửa, nút bấm thang máy, thành ghế, tay vịn cầu thang, tay vịn trên các phương tiện giao thông… sẽ tiếp tục gây ô nhiễm gián tiếp cho các bề mặt mới này. Như vậy, virus gây bệnh Covid-19 tồn tại chủ yếu trong không khí ở khoảng cách trong bán kính khoảng 2m xung quanh người mang virus ho, hắt hơi, xì mũi mà không đeo khẩu trang hay lấy tay che mũi, miệng; ở trên bề mặt các đồ vật xung quanh khu vực người ho, hắt hơi, xì mũi, khạc nhổ và có thể cả trên bề mặt các đồ vật bị ô nhiễm thứ phát rất khó xác định. Từ các lý do trên, hành động đeo khẩu trang khi bị bệnh hoặc nghi ngờ mang mầm bệnh; che mũi, miệng khi ho, hắt hơi khi không đeo khẩu trang; không xì mũi, khạc nhổ nơi công cộng có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc hạn chế phát tán và gây ô nhiễm virus trong cộng đồng; thường xuyên vệ sinh các đồ vật xung quanh cũng là biện pháp hiệu quả để tránh ô nhiễm (kể cả trực tiếp và gián tiếp) môi trường sống; hạn chế chạm tay vào các bề mặt có nguy cơ ô nhiễm cao, rửa hoặc sát trùng tay thường xuyên, hạn chế bắt tay cũng là các biện pháp hiệu quả để tránh gây ô nhiễm thứ phát. Điều này không chỉ đúng với bệnh Covid-19 mà còn đúng với tất cả các bệnh có tác nhân gây bệnh trong đường hô hấp nói chung.
16. Virus gây bệnh Covid-19 có nhân lên trong môi trường tự nhiên không?
Không.
Virus gây bệnh Covid-19 nói riêng và virus nói chung không tự nhân lên được. Virus phải “mượn” tế bào sống để nhân lên bằng cách “khống chế” tế bào chủ “làm việc” cho virus. Sau khi nhiễm được vào tế bào virus sẽ kiểm soát tế bào chủ bằng cách cài các gen của virus vào bộ gen của tế bào chủ, bắt tế bào bị nhiễm virus tạo ra các thành phần của virus. Khi đã đủ các thành phần cần thiết, các thành phần này lắp ghép lại với nhau để hình thành nhiều virus mới, đồng thời làm tổn thương cho tế bào bị nhiễm virus. Do virus gây bệnh Covid-19 không nhân lên trong môi trường tự nhiên, việc vệ sinh môi trường, sát trùng các đồ vật và bề mặt bị nhiễm có tác dụng rất lớn trong phòng chống dịch bệnh.
17. Virus gây bệnh Covid-19 tồn tại bao lâu trong môi trường tự nhiên?
Có thể từ vài tiếng đến vài ngày tùy vào điều kiện của môi trường. Trong môi trường tự nhiên, virus chỉ tồn tại nguyên dạng và không nhân lên, do vậy thời gian sống của virus trong môi trường tự nhiên là thời gian tồn tại của một thế hệ virus. Thờigian này là bao lâu sẽ phụ thuộc vào bản chất của virus và các điều kiện tự nhiên. Thông thường, ở nhiệt độ lạnh virus sẽ tồn tại lâu hơn, nhất là nhiệt độ lạnh âm sâu; các yếu tố khác như độ ẩm, chất liệu bề mặt (đất, gỗ, sắt…) cũng ảnh hưởng đến thời gian tồn tại của virus; đặc biệt ánh sáng mặt trời có tác dụng tiêu diệt virus rất hiệu quả. Đã có một số nghiên cứu cho thấy virus gây bệnh Covid-19 có thể sống được đến vài ngày, thậm chí đến 9 ngày trong môi trường. Vì thế, các biện pháp vệ sinh môi trường có vai trò hết sức quan trọng trong việc triệt tiêu nguồn tác nhân gây bệnh có trong môi trường. Không nên chủ quan cho rằng virus đã bị tiêu diệt bởi các yếu tố từ môi trường. Mặt khác, môi trường sống thông thoáng, có ánh nắng mặt trời cũng có ý nghĩa rất tốt làm giảm bớt các tác nhân gây bệnh, trong đó có virus gây bệnh Covid-19 trong môi trường.
18. Virus gây bệnh Covid-19 nhiễm vào con người như thế nào?
Từ không khí ô nhiễm hoặc tay ô nhiễm, virus bám vào bề mặt các tế bào niêm mạc đường hô hâp (có thể cả niêm mạc miệng, mắt) sau đó virus nhiễm bằng hình thức chui trực tiếp vào bên trong tế bào, nhân lên và gây tổn thương cho tế bào. Mỗi loại virus có các cấu trúc đặc trưng trên bề mặt hoạt động như những “móc câu” để virus bám vào các cấu trúc phù hợp với loại móc câu ấy (được gọi là thụ thể – receptor) trên bề mặt tế bào chủ để virus chui vào bên trong tế bào. Tế bào nào có cấu trúc giúp các “móc câu” của virus “móc” vào được sẽ là tế bào “nhạy cảm” với virus và bị virus nhiễm vào.
Virus gây bệnh Covid-19 sử dụng protein S làm “móc câu” để gắn vào thụ thể của nó trên bề mặt màng tế bào niêm mạc đường hô hấp của vật chủ, qua đó virus xâm nhập và nhân lên gây bệnh cho cơ thể.
19. Virus gây bệnh Covid-19 gây bệnh như thế nào?
Sau khi nhiễm được vào tế bào niêm mạc đường hô hấp, virus gây bệnh Covid-19 cài các gen của virus vào bộ gen của tế bào chủ, bắt tế bào bị nhiễm virus tạo ra các thành phần của virus. Khi đã đủ các thành phần cần thiết, các thành phần này lắp ghép lại với nhau để hình thành nhiều virus mới chui ra ngoài đồng thời làm tổn thương cho tế bào bị nhiễm virus.
20. Virus gây bệnh Covid-19 gây bệnh cho cơ quan nào?
Biểu hiện bệnh chủ yếu của người nhiễm virus gây bệnh Covid19 là viêm đường hô hấp cấp, có nghĩa là virus gây bệnh Covid19 gây bệnh cho đường hô hấp. Một số người bệnh Covid-19 còn có biểu hiện tiêu chảy và xét nghiệm có virus trong phân. Dù chưa chắc chắn nhưng không loại trừ khả năng virus gây bệnh Covid-19 gây tổn thương cho các tế bào niêm mạc khác, trong đó có đường tiêu hóa và mắt. Trong số các bệnh nhân bị bệnh kết hợp còn thấy hiện tượng tổn thương chức năng của các tạng khác như gan, thận… Tuy nhiên, đây là hậu quả trực tiếp do virus tấn công hay hậu quả gián tiếp từ tổn thương phổi còn đang được các nhà khoa học làm rõ hơn.
21. Tại sao cùng bị nhiễm virus gây bệnh Covid-19 có người bị bệnh, có người không bị bệnh?
Khi bị nhiễm mầm bệnh, một người có bị bệnh hay không sẽ phụ thuộc vào các yếu tố từ mầm bệnh và các yếu tố từ người bị nhiễm mầm bệnh. Bị bệnh hay không là kết quả của cuộc chiến giữa mầm bệnh và con người, nếu mầm bệnh thắng thì người đó sẽ bị bệnh. Cùng một người nhưng nếu bị nhiễm với số lượng virus ít và độc lực của virus thấp có thể sẽ không phát thành bệnh; cùng lượng virus nhưng khả năng đề kháng chống virus của mỗi người khác nhau, trong đó người có sức đề kháng tốt có thể không bị bệnh. Vì vậy, bên cạnh việc bảo vệ bản thân hạn chế lây nhiễm mầm bệnh, tăng cường các hoạt động vận động, rèn luyện thể chất làm tăng sức đề kháng cũng góp phần phòng chống bệnh tật, đặc biệt là các bệnh nhiễm trùng.
22. Cơ thể người đề kháng với virus gây bệnh Covid-19 như thế nào?
Là một virus hoàn toàn mới, lần đầu tiên xuất hiện ở người nên ngay từ đầu virus xuất hiện chưa ai có đề kháng đặc hiệu với virus gây bệnh Covid-19. Cơ thể người mới nhiễm virus gây bệnh Covid-19 lần đầu tiên sẽ đề kháng chống virus bằng những phương thức tự nhiên không đặc hiệu trước (chủ yếu là các yếu tố hóa học trong dịch tiết của niêm mạc đường hô hấp). Nếu cơ chế này chiến thắng thì người đó không bị bệnh. Nếu cơ chế này thất bại thì người đó bị nhiễm mầm bệnh vào bên trong các tế bào. Lúc này, hệ thống miễn dịch của cơ thể người nhiễm virus sẽ phát triển các cơ chế đề kháng đặc hiệu để loại bỏ virus và cả các tế bào đã bị nhiễm virus. Đây là cuộc chạy đua giữa một bên là sức tấn công hủy diệt của virus với một bên là sức đề kháng của cơ thể khống chế sự nhân lên và loại bỏ virus cộng với khả năng tái tạo lại các tế bào đã bị tổn thương do virus. Nếu virus thắng thì bệnh sẽ tiến triển, nếu hệ miễn dịch thắng thì người bệnh khỏi bệnh.
23. Tại sao dùng vắc xin dự phòng được bệnh?
Vắc xin là chế phẩm chứa kháng nguyên tạo cho cơ thể khả năng đáp ứng miễn dịch, được dùng với mục đích phòng bệnh. Dùng vắc xin được ví như sử dụng “quân xanh” trong các cuộc diễn tập cho cơ thể “rèn luyện” cách đánh với một loại “địch” cụ thể nhằm tạo ra phương án đánh địch tối ưu. Có thể coi dùng vắc xin như công việc huấn luyện, chuẩn bị trước cho hệ miễn dịch các phương án đánh địch, sẵn sàng chiến đấu một cách nhanh, mạnh và hiệu quả nhất khi “kẻ thù” là mầm bệnh thực thụ xâm nhập vào cơ thể.
24. Hiện nay đã có vắc xin phòng bệnh Covid-19 chưa?
Hiện nay, hồi tháng 5/2021 đã có vắc xin phòng bệnh. Một số loại vắc xin nổi tiếng được biết đến như vắc xin Pfizer, Moderna, Johnson & Johnson, Astra zeneca, Sputnik v, ngoài ra còn có các loại vắc xin khác của Trung Quốc, Ấn Độ …vv. Tuy nhiên các vắc xin này còn rất mới, chưa có nhiều thông tin thật đáng tin cậy về hiệu lực bảo vệ cũng như tác dụng phụ của chúng. Trước tình hình cấp bách của dịch, nhiều nước đã phê chuẩn khẩn cấp một số loại vắc xin. Ở Việt Nam đã có vắc xin Astra zeneca và Sputnik v được phê duyệt sử dụng. Trên thế giới đang nổi lên vấn đề bất bình đẳng trong sử dụng vắc xin.
25. Vai trò của vắc xin trong việc đẩy lui đại dịch Covid 19?
Theo kết quả thống kê cho thấy, hồi tháng 5/2021 các nước có tỷ lệ tiêm chủng cao như Israel, Anh, Hoa kỳ đã có tỷ lệ mắc mới và tử vong do covid 19 giảm đáng kể. Điều này mở ra hy vọng cho thế giới về việc vắc xin sẽ đẩy lùi được đại dịch. Tuy nhiên để đạt được mục tiêu chúng ta còn một khoảng cách xa. Vấn đề bất bình đẳng vắc xin đang nổi lên ngày một lớn. Khi một cộng đồng không được tiếp cận và tiêm chủng đầy đủ, virus có cơ hội nhân lên và biến chủng để kháng lại những vắc xin cũ.
Xem thêm: Dịch Covid-19 là gì? Tất cả những câu hỏi về phòng chống dịch covid-19 (Phần 2)
Quý bệnh nhân có nhu cầu tư vấn sức khỏe trực tuyến, xin hãy liên hệ với Bác sĩ Luân. Số điện thoại/Zalo 0395621593 hoặc Fanpage Bác sĩ Luân – Bệnh viện Yên Lạc để được hỗ trợ.
Bác sĩ Nguyễn văn Luân
Tham khảo có chỉnh sửa theo tài liệu Học viện Quân y