Ong đốt là tai nạn thường gặp ở trẻ nhỏ. Sau đây là Phác đồ điều trị ong đốt ở trẻ em do Bệnh viện Nhi đồng 1 phát hành năm 2020.
1. Đại cương về ong đốt ở trẻ em
Ong đốt là một tai nạn trẻ em ở tuổi đi học thường do chọc phá tổ ong và gặp nhiều vào mùa hè.
Biến chứng nguy hiểm có thể gây tử vong là sốc phản vệ. Riêng ở ong vò vẽ: suy thận cấp, tán huyết, tiểu Myoglobin do tiêu cơ vân.
2. Phác đồ chẩn đoán ong đốt trẻ em
2.1 Công việc chẩn đoán:
Hỏi bệnh:
• Đặc điểm ong: người nhà mang con ong đến hay mô tả tổ ong và hình dạng con ong. Ong vò vẽ: thân dài, bụng thon, mình vàng có vạch đen, thường làm tổ trên cây và mái nhà.
• Thời điểm ong đốt
• Tiền sử dị ứng
Lâm sàng:
• Đếm số lượng nốt chích.
• Dấu hiệu tại chỗ: mẩn đỏ, ngứa, đau. Nốt chích của ong vò vẽ cỏ dấu hoại tử.
• Toàn thân:
Phù, mặt đỏ, ngứa
Mạch, huyết áp, màu da, nhịp thở
Lượng nước tiểu, màu nước tiểu
Cận lâm sàng
• Chức năng gan, thận, ion đồ
• Ong vò vẽ: CPK, myoglobin niệu, hemoglobin niệu, TPTNT
2.2 Chẩn đoán ong vò vẽ đốt:
• Bệnh sử: ong vò vẽ đốt: ong màu vàng có khoang đen, thường làm tổ trên cây.
• Lâm sàng:
Tại chỗ: đỏ và có hoại tử ở giữa vết chích
Có hoặc không kèm theo sốc phản vệ, suy thận cấp
3. Phác đồ điều trị ong đốt ở trẻ em
3.1 Nguyên tắc điều trị
• Phát hiện và điều trị ngay sốc phản vệ
• Điều trị biến chứng: suy thận cấp, suy hô hấp.
• Phòng ngừa và điều trị nhiễm trùng vết cắn.
3.2 Điều trị ban đầu
• Điều trị sốc phản vệ: (Xem phác đồ điều trị sốc phản vệ)
Thường xảy ra sớm trong vài phút đến vài giờ, gặp ở tất cả các loại ong.
• Tất cả các trường hợp ong đốt cần được theo dõi sát trong 6 giờ đầu, để phát hiện sốc phản vệ. Sau đó nếu điều trị ngoại trú phải hướng dẫn các dấu hiệu nặng cần tái khám ngay: tiểu ít, thay đổi màu nước tiểu, khó thở.
Tiêu chuẩn nhập viện:
– Sốc phản vệ hoặc có phản ứng dị ứng
– Ong vò vẽ đốt > 10 mũi
• Săn sóc vết thương: rửa vết thương với Betadine hoặc Xanh methylene.
3.3 Điều trị tiếp theo
Tiểu Hemoglobine và Myoglobine
Thường xuất hiện sau 24-72 giờ do tán huyết (tiểu hemoglobine), hủy cơ (tiểu myoglobine). Ngoại trừ khi tán huyết có thiếu máu cần bù máu, các trường hợp khác cần truyền dịch và lượng dịch tăng hơn nhu cầu để phòng ngừa suy thận do tiểu hemoglobin, myoglobin và điều chỉnh rối loạn điện giải. Đặc biệt chú ý tăng kali máu.
Tiểu Myoglobin: kiềm hóa nước tiểu để tăng thải myoglobin qua thận:
Dung dịch Dextrose 5% trong 0,45% saline 500ml (Dextrose 10% 250 ml + Normalsaline 250 ml), pha thêm 50 ml Natri Bicarbonate 4,2%. Truyền tốc độ 7 ml/kg/giờ đến khi không còn tiểu myoglobine, thường ở ngày thứ 3.
Có thể kết hợp với truyền dung dịch Manitol 20%.
Giữ pH nước tiểu > 6,5.
Suy thận cấp
Suy thận cấp là biến chứng muộn (3-5 ngày) thường gặp ở ong vò vẽ đốt trên 20 mũi. Suy thận là do tổn thương trực tiếp của độc tố trên thận hay do hậu quả tiểu myoglobin hoặc hemoglobin. Vì vậy các trường hợp ong vò vẽ đốt trong những ngày đầu phải theo dõi sát lượng dịch nhập, nước tiểu và xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu, chức năng thận mỗi ngày nhất là Các trường hợp có tiểu Hemoglobin và myoglobin.
Khi có suy thận cần hạn chế dịch, điều trị rối loạn điện giải (xem thêm phác đồ suy thận cấp). Thường suy thận cấp do ong đốt tự hồi phục không di chứng sau 14-21 ngày.
• Chỉ định lọc thận hay thẩm phân phúc mạc:
– Phù phổi cấp.
– Tăng kali máu nặng không đáp ứng điều trị nội khoa.
– Toan máu không đáp ứng Bicarbonate.
– Hội chứng urê huyết cao.
Sốc muộn:
Các trường hợp sốc xảy ra muộn sau 12-24 giờ thường do hậu quả của tổn thương đa cơ quan: vàng da, thiểu niệu, giảm thể tích máu với CVP thấp, chức năng co bóp cơ tim giảm. Xử trí: bù dịch với hướng dẫn CVP và thuốc vận mạch Dopamine hoặc Dobutamine.
Suy hô hấp:
Suy hô hấp do ARDS xuất hiện sớm trong 24-48 giờ đầu kèm hình ảnh phù phổi trên Xquang nhưng CVP bình thường.
Điều trị bằng NCPAP hay thở máy với PEEP cao 6-10 cm H2O
Kháng sinh:
• Nếu có nhiễm trùng vết đốt hay do ong vò vẽ đốt >10 mũi: Kháng sinh cephalosporine thế hệ 1: Cephalexine 25-50 mg/kg/ngày (Uống), chia 3-4 lần.
• Nếu có bằng chứng nhiễm trùng toàn thân như sốt, bạch cầu tăng chuyển trái: Cefazolin 50-100 mg/kg/ngày TB hay TM, cần giảm liều khi suy thận
Corticoid:
Hiện nay không sử dụng do hiệu quả còn bàn cãi, ngoại trừ sốc phản vệ.
3.4 Theo dõi ong đốt trẻ em:
• Dấu hiệu sinh tồn, lượng nước tiểu, màu sắc nước tiểu.
• Lượng xuất nhập, cân nặng mỗi ngày khi biểu hiện thiểu niệu.
• lon đồ, TPTNT.
Quý bệnh nhân có nhu cầu tư vấn sức khỏe trực tuyến, xin hãy liên hệ với Bác sĩ Luân. Số điện thoại/Zalo 0395621593 hoặc Fanpage Bác sĩ Luân – Bệnh viện Yên Lạc để được hỗ trợ.
Bác sĩ Nguyễn Văn Luân